Wat is burgerschap? En hoe geef je hier op school invulling aan met oog voor de wereld van nu?

Meer weten? Lees ook onze whitepaper.
.

Wetgeving voor scholen in het PO & VO

Iedere basisschool en middelbare school in Nederland is bij wet verplicht om aandacht te besteden aan burgerschapsvorming. Sinds 2021 geldt voor alle scholen in Nederland nieuwe aangescherpte wetgeving, met als doel het versterken van het burgerschapsonderwijs en het verduidelijken van de taken en de rollen van scholen en schoolbesturen. 

De wettelijke burgerschapsopdracht bepaalt sinds 2021 voor alle scholen in Nederland:

1. Het onderwijs moet op doelgerichte en samenhangende wijze ‘actief burgerschap en sociale cohesie’ bevorderen, waarbij het onderwijs zich in ieder geval herkenbaar moet richten op:
   • het bijbrengen van respect voor en kennis van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat, zoals verankerd in de Grondwet, en de universeel geldende fundamentele rechten en vrijheden van de mens, en het handelen naar deze basiswaarden op school
     
   • het ontwikkelen van de sociale en maatschappelijke competenties die de leerling in staat stellen deel uit te maken van en bij te dragen aan de pluriforme, democratische Nederlandse samenleving
     
   • het bijbrengen van kennis over en respect voor verschillen in godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, afkomst, geslacht, handicap of seksuele gerichtheid alsmede de waarde dat gelijke gevallen gelijk behandeld worden.
2. Het bevoegd gezag moet zorgdragen voor een schoolcultuur die in overeenstemming is met de waarden, bedoeld in 1a, een omgeving creëren waarin leerlingen worden gestimuleerd actief te oefenen met de omgang met en het handelen naar deze waarden en moet zorgdragen voor een omgeving waarin leerlingen en personeel zich veilig en geaccepteerd weten, ongeacht de bij 1c, genoemde verschillen.

Een belangrijk onderdeel van de wettelijke burgerschapsopdracht is het bevorderen van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat. Leerlingen moeten kennis opdoen over vrijheid & gelijkwaardigheid & solidariteit als basiswaarden van de democratische rechtsstaat.

De volgende 8 waarden geven richting aan concrete uitwerking: Vrijheid van meningsuiting, Gelijkwaardigheid, Begrip voor anderen, Verdraagzaamheid (tolerantie), Afwijzen van onverdraagzaamheid, Afwijzen van discriminatie, Autonomie, Verantwoordelijkheidsbesef.

Duurzame Ontwikkelingsdoelen

De Duurzame Ontwikkelingsdoelen zijn zeventien doelen, gekoppeld aan 169 targets, om van de wereld een betere plek te maken in 2030. De Duurzame Ontwikkelingsdoelen zijn afgesproken door alle landen die zijn aangesloten bij de Verenigde Naties (VN), waaronder Nederland. De 17 Duurzame Ontwikkelingsdoelen reflecteren de drie dimensies van duurzame ontwikkeling: economische, sociale en ecologische aspecten. Via de Duurzame Ontwikkelingsdoelen heeft Nederland zich er ook aan gecommitteerd onderwijs in Wereldburgerschap te implementeren. 

SDG Doel 4, Target 4.7, 'Onderwijs voor duurzame ontwikkeling en wereldburgerschap':

“4.7 Er tegen 2030 voor zorgen dat alle leerlingen kennis en vaardigheden verwerven die nodig zijn om duurzame ontwikkeling te bevorderen, onder andere via vorming omtrent duurzame ontwikkeling en duurzame levenswijzen, mensenrechten, gendergelijkheid, de bevordering van een cultuur van vrede en geweldloosheid, wereldburgerschap en de waardering van culturele diversiteit en van de bijdrage van de cultuur tot de duurzame ontwikkeling.”

Burgerschap en WereldBurgerschap

Burgerschap en wereldburgerschap draaien in de kern om de bereidheid en het vermogen om deel uit te maken van een gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan te leveren. Burgerschap en wereldburgerschap gaan over hoe je onderdeel uitmaakt van een samenleving of van een groep met wie je verbonden bent en wat daar implicaties van zijn. En dat kan zowel in een kleine groep zijn, in een land, of in de hele wereld.

Bij burgerschapsonderwijs ligt vaak een nadruk op wat lokaal speelt (bijvoorbeeld: hoe ga je met elkaar om in de klas) en wat nationaal speelt (bijvoorbeeld: hoe ben je onderdeel van de Nederlandse democratie en de Nederlandse rechtsstaat). Scholen kunnen er om verschillende redenen voor kiezen om met Wereldburgerschap aan de slag te gaan. Wereldburgerschapsonderwijs sluit aan bij de wetgeving voor scholen rondom burgerschapsonderwijs, bij verwachte veranderingen in het onderwijscurriculum en bij internationale afspraken zoals de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties. 

Wereldburgerschap bevordert actief onderdeel uitmaken van de eigen omgeving, de samenleving en de wereld - vanuit de principes van gelijkwaardigheid van alle mensen, wederzijdse afhankelijkheid en gedeelde verantwoordelijkheden. Dit kan worden geconcretiseerd met behulp van thema's als Identiteit, Mensenrechten, Globalisering en Duurzame Ontwikkeling. Competenties voor leerlingen rondom wereldburgerschap zijn te verdelen in de domeinen kennis, houding, vaardigheden en reflectie.

Hoe maak je WereldBurgerschap concreet?

Hoe breng je wereldburgerschapsonderwijs in de praktijk? Dat kan via de 10 hoofdthema’s uit de WereldBurgerschap-cirkel. De WereldBurgerschap-cirkel omvat tien thema's, die allemaal aspecten van wereldburgerschap belichten. Van diversiteit en inclusie tot mensenrechten, duurzaamheid, wereldperspectieven en mediawijsheid. 

De tien thema's sluiten onder andere aan bij de wettelijke burgerschapsopdracht, bij verwachte curriculumherzieningen en bij de Duurzame Ontwikkelingsdoelen vanuit de Verenigde Naties. Bij de tien hoofdthema’s zijn verschillende inspiratievragen geformuleerd. 

WereldBurgerschap-competenties en kerndoelen-leerlijn

Competenties voor leerlingen rondom wereldburgerschap zijn te verdelen in de domeinen kennis, houding, vaardigheden en reflectie. Fawaka WereldBurgerschap heeft dit vertaald in een leerlijn aansluitend op de kerndoelen in het Nederlandse onderwijs.

Gebruik de cirkel op 3 niveaus 

De WereldBurgerschap-cirkel kan gebruikt worden op verschillende niveaus: 

1. het niveau van de school als geheel, bij beleidsvorming: aan welke thema’s wordt momenteel aandacht gegeven en welke thema’s verdienen meer aandacht? 
2. op het niveau van leraren, bij lesontwikkeling: wat voor verschillende perspectieven kunnen aandacht krijgen. 
3. op het niveau van leerlingen in de klas, en bij overige gesprekken, met de concrete inspiratievragen. 

Meer weten? Lees ook onze whitepaper.